[28.03.2019] Ομιλία στο Συνέδριο με θέμα: “Prevention of Radicalization. Local Strategies & Initiatives” που διοργανώθηκε από το Κέντρο Μελετών Ασφάλειας (ΚΕ.ΜΕ.Α.), στο πλαίσιο συμμετοχής του στο ευρωπαϊκό Έργο «PRACTICIES» (Partnership Against Violent Radicalization in the Cities), που υλοποιείται μέσω του χρηματοδοτικού εργαλείου Horizon 2020 και συντονίζεται από το Πανεπιστήμιο της Τουλούζης ΙΙ, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Τουλούζης ΙΙ, το Ευρωπαϊκό Δίκτυο για την Ασφάλεια στις Πόλεις (European Forum for Urban Security - EFUS) και την Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδος (Κ.Ε.Δ.Ε.).
Φίλες και φίλοι,
Όλο και συχνότερα ερχόμαστε αντιμέτωποι με περιστατικά και συμπεριφορές που αποτελούν εκδηλώσεις βίας. Βίας λεκτικής, δυστυχώς, και σωματικής. Βίας που έρχεται σε ευθεία αντίθεση με την κατοχύρωση των δικαιωμάτων και τους αγώνες που έχουν δοθεί για αυτές τις κατακτήσεις. Η βία δεν έχει χρώμα και χώρο. Πλέον έχει εισβάλει στον κοινωνικό ιστό του δυτικού κόσμου και κινδυνεύουμε να αλώσει τον πολιτισμό και το δημοκρατικό κεκτημένο. Εκφράζεται σε καιρό ειρήνης, ως βία πολιτική και κοινωνική. Διαταράσσει τις αρχές της ισότητας, ισονομίας και ισηγορίας.
Η καρδιά του δημοκρατικού πολιτεύματος δέχεται πλήγματα στον πυρήνα της. Στον σεβασμό της αντίθετης άποψης, στο διάλογο, στην αλληλεγγύη, στην ενσυναίσθηση, στις ίδιες τις ανθρώπινες σχέσεις. Η βία έχει πολλές μορφές και οι εκφράσεις της συχνά κρύβονται πίσω από το "μανδύα" της δίκαιης οργής, της αναμενόμενης αντίδρασης, της ιερής αγανάκτησης. Εκεί βρίσκεται και ο μεγαλύτερος κίνδυνος.
Καμιά μορφή βίας δεν μπορεί να δικαιολογείται όποια και αν είναι η αφετηρία της. Καμιά μορφή συμπεριφοράς που στρέφεται εναντίον του άλλου δεν μπορεί να νομιμοποιείται ακόμη και αν αποτελεί "απάντηση" σε μια άλλη βία. Είναι πολύ εύκολο τα όρια να ξεπεραστούν.
Δυστυχώς, η δημόσια ρητορική της οργής, δικαιολογημένης σε πολλά επίπεδα, έχει "νομιμοποιήσει" και την εν δυνάμει άσκηση βίας ή ακόμη και την τέλεση βίαιων πράξεων. Όμως, όταν νομιμοποιούμε τη βία έστω και λεκτικά την έχουμε ουσιαστικά νομιμοποιήσει στην κοινωνική συνείδηση. Αυτός είναι ο μεγάλος κίνδυνος.
Οι τοπικές κοινωνίες δέχονται μεγάλες πιέσεις. Στην χώρα μας τα αποτελέσματα της δεκάχρονης οικονομικής κρίσης είναι ορατά και σε ψυχολογικό επίπεδο. Εάν σε αυτά προστεθούν οι πιέσεις από το προσφυγικό / μεταναστευτικό αντιλαμβάνεστε ότι έχουμε ένα εκρηκτικό μείγμα που απειλεί να μας κατατροπώσει, εάν δεν σταθούμε κριτικά και αποφασιστικά απέναντί του.
Μία είναι η μάχη. Η στήριξη, ενδυνάμωση και εγκαθίδρυση των αρχών του Πολιτισμού μας με δράση και πρωτοβουλίες δυναμικές.
Το Κογκρέσο, ως το μοναδικό αντιπροσωπευτικό όργανο περισσότερων από 200.000 αρχών Τοπικής και Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης αναδεικνύει σε κάθε Ολομέλεια τον πολιτισμό, σε κάθε έκφανσή του, των δήμων και περιφερειών των 47 κρατών μελών. Ενθαρρύνοντας ταυτόχρονα δράσεις δήμων και παρουσιάζοντας τα αποτελέσματα που προέρχονται από τις εντάξεις, χρηματοδοτήσεις και υλοποιήσεις των αντίστοιχων προγραμμάτων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Στο ψήφισμα 381 για την καταπολέμηση της ριζοσπαστικοποίησης που εγκρίθηκε τον Μάρτιο του 2015, το Κογκρέσο ανέφερε ότι είναι απαραίτητο να «καθορίζονται και να εισάγονται πολιτικές για την προστασία και ενίσχυση της αξίας της πολιτιστικής κληρονομιάς διαφόρων κοινωνικών ομάδων μέσω της συμμετοχής των πολιτών.
Εν συντομία, θα αναφέρω ότι οι πυλώνες της προσέγγισης αυτής είναι:
- η ευαισθητοποίηση σχετικά με τη σημασία της πολιτιστικής κληρονομιάς στη διαμόρφωση του παρελθόντος και του μέλλοντός μας,
- η δημιουργία ενός ευνοϊκού κλίματος για την προώθηση της ενεργού συμμετοχής των πολιτών στην τοπική πολιτική ζωή,
- η προώθηση του διαπολιτισμικού διαλόγου,
- η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς από κάθε είδους απειλή.
Σε πρακτικό επίπεδο, κατά τη διάρκεια των συνεδριάσεων της Ολομέλειας του Κογκρέσου - 2 φορές το χρόνο - προβάλλεται με την μορφή έκθεσης διαφορετικός τόπος κάθε φορά (π.χ. έκθεση με θέμα «γεύσεις και Φως της Ερζεγοβίνα», έκθεση για την πολιτιστική και ιστορική κληρονομιά της πόλης Vladimir, έκθεση «ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΕΣ ΠΟΛΕΙΣ – ΖΩΣΑ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ», έκθεση από τη Μόνιμη Αντιπροσωπεία της Δημοκρατίας της Μολδαβίας και της Αρμενίας, έκθεση της Ένωσης των Ρωσικών πόλεων, έκθεση της ένωσης Τσεχικών Πόλεων, έκθεση της ένωσης των πόλεων της Κύπρου, έκθεση της Πούλιας της Ιταλίας και πολλές άλλες).
Ο πολιτισμός αποτελεί ανάχωμα στις προκαταλήψεις, τις διαιρέσεις, την έλλειψη διαλόγου. Την ίδια στιγμή λειτουργεί ως μέσο για την ενδυνάμωση της αλληλεγγύης μεταξύ των ευρωπαϊκών λαών και καλλιεργεί την προσέγγιση μεταξύ ανθρώπων και λαών, την συνοχή, τη συναντίληψη.
Αυτή τη συναντίληψη, ειδωμένη μέσα από το πρίσμα όσων μας ενώνουν, τις κοινές πολιτιστικές αξίες και την κουλτούρα ανθρωπισμού οφείλουμε να την αναδείξουμε. Προς αυτή την κατεύθυνση, οι τοπικές και περιφερειακές αρχές αποτελούν ένα βασικό όχημα παραγωγής, σε πρωτογενές επίπεδο, πολιτιστικών προϊόντων που θα στηρίζονται στην κοινή πολιτιστική ευρωπαϊκή παράδοση.
Πατώντας πάνω στα εθνικά χνάρια οι λαοί μπορούν να ανακαλύψουν κοινούς δρόμους χωρίς να εκποιούν την τοπική τους ταυτότητα, αλλά αντίθετα εμπλουτίζοντάς την μέσα από έναν συνεχή και εποικοδομητικό διάλογο.
Μικρές κοιτίδες πολιτισμού όπως είναι οι νησιωτικές περιοχές και ειδικά αυτές που βρίσκονται σε στα σύνορα της Ε.Ε. βρίσκουν τη φωνή τους μέσα από τις αξίες της συνύπαρξης, της ανταλλαγής, του διαλόγου.
Η Σάμος αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα τόπου που λειτούργησε ως γέφυρα πολιτισμού στην μακραίωνη ιστορία της.
Τόπος ανταλλαγών, τόπος συνάντησης ανθρώπων, ιδεών και πολιτιστικών προϊόντων είναι διαχρονικά ένα παράδειγμα της συνάντησης που σήμερα έχουμε ανάγκη στην Ευρώπη. Μίας συνάντησης που δεν θα αφορίζει αλλά θα συζητά, δεν θα απορρίπτει αλλά θα λειτουργεί ως συγκολλητική ουσία, δεν θα είναι υπέρμαχος της μίας και μόνο πολιτιστικής αξίας αλλά του πλουραλισμού, του σεβασμού στην διαφορετικότητα, της συνύπαρξης και του αλληλοσεβασμού.
Το πολιτικό κενό που βιώνουμε σήμερα στην Ευρώπη είναι στην πραγματικότητα το σημείο μηδέν του πολιτισμού που είναι το πρώτο θύμα της δύσκολης οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής συγκυρίας. Σε αυτό το πλαίσιο, ο πολιτισμός μπορεί να βοηθήσει στην υπέρβαση των προβλημάτων και στην οικοδόμηση μιας ταυτότητας που θα αποτελεί συνέχεια του ευρωπαϊκού πολιτισμού, χτισμένη πάνω στις βάσεις και τα προτάγματα των μικρών κοινωνιών, των νησιωτικών και απομακρυσμένων περιοχών, των αστικών κέντρων και γενικότερα όλης της γεωγραφικής επικράτειας της Ευρώπης. Το στοίχημα είναι μεγάλο και δύσκολο αλλά πιο αναγκαίο από ποτέ.
Οι τοπικές μικρές κοινωνίες έχουν έναν υψηλό βαθμό αυτο-θωράκισης και αυτό οφείλεται στην συνοχή που η ίδια η φύση τους δημιουργεί. Τα μικρά μεγέθη και οι ανθρώπινες σχέσεις της εγγύτητας το επιβάλλουν αυτό. Την ίδια στιγμή αυτή η συνοχή αποτελεί την καλύτερη άμυνα απέναντι σε πρακτικές που μπορούν να διαρρήξουν την βαθιά δημοκρατικότητά τους. Όμως, δεν πρέπει να παραγνωρίζουμε τον παράγοντα της πίεσης και της απογοήτευσης. Δεν πρέπει να κρυβόμαστε πίσω από τη βεβαιότητα ότι οι κοινωνίες δεν αλλάζουν. Οι κοινωνίες αλλάζουν όταν οι συνθήκες είναι οριακές. Μπορεί να μην αλλάζουν από την μία μέρα στην άλλη αλλά όταν δεν υπάρχει το αντίβαρο της στοχευμένης πολιτικής, του ορθού πολιτικού λόγου, της κοινωνικής πολιτικής και μιας ουσιαστικής επικοινωνίας μεταξύ πολιτικού κόσμου και πολιτών, ναι αλλάζουν. Και αλλάζουν προς μία κατεύθυνση που είναι άκρως επικίνδυνη. Αυτό είναι το σημερινό ζητούμενο. Σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Σε παγκόσμιο επίπεδο.
Τα νησιά του Βορείου Αιγαίου και η Σάμος απέδειξαν έμπρακτα τον ανθρωπισμό τους απέναντι στην προσφυγική κρίση. Και το απέδειξαν καταθέτοντας ψυχή, κόπο και το λιγοστό περίσσευμά τους. Όλοι σας έχετε γίνει μάρτυρες αυτής της τεράστιας και μαζικής πράξης ανθρωπιάς. Το 2015 σήκωσαν ένα δυσανάλογο φορτίο τους ώμους τους. Το έπραξαν με αξιοπρέπεια, συνείδηση, αγάπη. Η συνεχιζόμενη ωστόσο κρίση, η σε πολλά επίπεδα τρομακτική επιβάρυνση της τοπικής κοινωνίας, η παραβατικότητα αλλά και η αίσθηση ότι οι άνθρωποι πιστώνονται ένα ανθρωπιστικό έγκλημα που δεν τους αναλογεί και δεν τιμά την εικόνα του τόπου τους δημιουργούν τον χώρο για να "φυτρώσουν" λιγοστές μεν, επικίνδυνες δε στάσεις και απόψεις.
Άμυνα σε αυτό αποτελούν οι πολίτες που σπεύδουν να απομονώσουν τις φωνές αυτές. Ωστόσο, είναι πρωταρχικής σημασίας η παρέμβαση των τοπικών φορέων που θα πρέπει να λειτουργούν ως κύριοι εκφραστές της ορθότητας, της δημοκρατικότητας και της σύνεσης και όχι να σπεύδουν να καρπωθούν με ευκολία τα όποια πολιτικά οφέλη τα οποία όμως τελικά μόνο πολιτική ζημία αποτελούν. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό λοιπόν να αρθρώνεται ένας πολιτικός λόγος που θα εστιάζει στο μείζον, στο πραγματικό διακύβευμα και όχι στο ευκαιριακό κέρδος, τη συνθηματολογία και την υποδαύλιση της ρητορικής μίσους.
Δημιουργώντας την ευκαιρία να ενισχύσουμε βασικές αρχές, πρέπει να επανατοποθετηθούμε με αποφασιστικότητα απέναντι σε όσα θεωρούσαμε αυτονόητα. Για να μην χάσουμε την μάχη με το αυτονόητο, πρέπει να πάψουμε να οχυρωνόμαστε πίσω από κεκτημένα τα οποία θεωρούμε αδιαπραγμάτευτα. Όχι με θεωρητικές διακηρύξεις, αλλά με πολιτικές πράξεις. Με ουσιαστικές πολιτικές που θα ανακουφίσουν τους αδύναμους, με αποφάσεις που θα ενισχύουν την συνοχή και την αλληλεγγύη, με δημόσια, σαφή και ρητή καταδίκη κάθε συμπεριφοράς που έρχεται σε αντίθεση με τα κεκτημένα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του δικαίου. Με αυτή την μεγάλη πρόκληση, την μεγάλη ευθύνη είμαστε αντιμέτωποι.
Και όπως λέει και ο μεγάλος Έλληνας ποιητής ο Κωνσταντίνος Καβάφης:
Σε μερικούς ανθρώπους έρχεται μία μέρα
που πρέπει το μεγάλο Ναι ή το μεγάλο το Όχι να πούνε.
Είναι η ώρα να πούμε το μεγάλο Όχι. Σε κάθε πράξη που ακυρώνει τον ανθρωπισμό μας. Ένα μεγάλο Όχι πίσω από το οποίο θα στοιχηθούμε με αποφασιστικότητα όλοι μας.
